Bespravna gradnja objekata, neadekvatno uspostavljena komunalna infrastruktura, divlje deponije, prekomeran saobraćaj, aerozagađenje, buka… Ovo su, kako je Novostima potvrđeno u Ministarstvu poljoprivrede i zaštite životne sredine, najčešći problemi uočeni višegodišnjim praćenjem stanja prirodnih vrednosti, životne sredine i ljudskih aktivnosti u svih pet nacionalnih parkova Srbije – “Fruškoj gori”, “Đerdapu”, “Kopaoniku”, “Tari” i “Šar-planini”.
Zbog potrebe da se na precizniji način odrede granice i režimi zaštite, razvoj i upravljanje, pravila ponašanja, politika održivog razvoja, finansiranje, kao i uloga i učešće stanovništva i javnosti u funkcionisanju nacionalnih parkova, u oktobru 2015. godine donet je nov Zakon o nacionalnim parkovima. Ali, stanje na terenu i dalje – zabrinjava.
Čak i “obični” turistički obilazak nacionalnih parkova i drugih zaštićenih područja prirode pokazuje kolike su razmere ljudskog zločina nad prirodom. Svi problemi i nepoštovanje zakonskih odredaba lako se uočavaju. Oko odmah “bodu” mnogobrojni bespravni objekti odnosno vikendice podignute često na najbajkovitijim i najlepšim mestima. Pokušaji njihovog rušenja u prošlosti su više izgledali kao “mnogo buke ni oko čega”, nego kao ozbiljna borba sa “zaverom protiv prirode”.
Vrlo vidljive su deponije, ne samo na kopnu, nego i na svim vodotokovima. U parkovima, takođe, postoji i mnogo naseljenih mesta čiji se stanovnici, uglavnom, bave poljoprivredom, turizmom i šumarstvom. Uprave nacionalnih parkova, po predviđenim propisima, stanovništvu dozvoljavaju bavljenje nekim privrednim aktivnostima, ali, na primer, primetno desetkovane šume i mnogo pilana, “sugerišu” da je mnogo onih koji mešetare i rade mimo zakona. Osim toga, u ovim zaštićenim prirodnim dobrima mnogo je i katastarskih parcela koje su u privatnom vlasništvu, što zahteva obazriv način komunikacije sa lokalnim stanovništvom.
– Za praćenje stanja na području nacionalnih parkova zaduženo je pet javnih preduzeća, koja su i osnovana radi njihovog čuvanja i upravljanja ovim zaštićenim prirodnim dobrima – objašnjavaju u Ministarstvu poljoprivrede i zaštite životne sredine. – Zaštitu, odnosno čuvanje područja i unutrašnji red u nacionalnim parkovima sprovode službe čuvara zaštićenog područja. Oni redovno kontrolišu sve aktivnosti u nacionalnim parkovima i održavaju red u njima. Kontrolišu, takođe, bespravnu gradnju i upravljanje komunalnim otpadom. Mnogo aktivnosti službe čuvara zaštićenog područja odnosi se i na utvrđivanje stanja građevinskih objekata za potrebe primene odluke o naknadama, kao i za poslove vodiča tokom različitih poseta, istraživanja i prezentacija ovih područja.
Novim Zakonom o nacionalnim parkovima, iz 2015. godine, tvrde u Ministarstvu, postignuto je kompetentnije i uspešnije prepoznavanje, identifikacija, očuvanje i održivo korišćenje prirodnih resursa. Istovremeno su, kažu, ojačali i društveni konsenzus i širenje svesti u vezi javnog interesa zaštite prirode i održivog socio-ekonomskog razvoja u nacionalnim parkovima.
– Kada je reč o zaštićenim područjima na teritoriji Republike Srbije, pa i nacionalnim parkovima, posebna pažnja se poklanja planskom, sistematskom i kontinuiranom praćenju stanja prirode, odnosno delova biološke, geološke i predeone raznovrsnosti – kažu u nadležnom Ministarstvu. – U skladu sa Zakonom o zaštiti prirode, svako javno preduzeće koje upravlja nacionalnim parkom dužno je da vodi evidenciju o prirodnim vrednostima i da podatke dostavlja Zavodu za zaštitu prirode, kao stručnoj kući.
Izuzetan prirodni značaj
Nacionalni parkovi su zaštićena područja od izuzetnog prirodnog, ali i kulturno-istorijskog značaja i podrazumevaju jedan od najviših oblika zaštite životne sredine. U Srbiji ih ima pet – “Fruška gora”, “Đerdap”, “Tara”, “Kopaonik” i “Šar-planina”. Zbog svojih vrednosti oni, danas, nadilaze granice Srbije i uključeni su u Evropsku federaciju nacionalnih parkova – EUROPARC.
Kazne
* S ozirom na to da nacionalni park čini više prirodnih ekosistema sa istaknutim vrednostima biodiverziteta, geodiverziteta i kulturnog nasleđa, odredbama Zakona o zaštiti prirode predviđene su i visoke kazne za kršenje propisa.
* Preduzeća, tako, plaćaju od 500.000 do dva miliona dinara, a odgovorna lica u preduzeću od 250.000 do 500.000 dinara.
* Građani, pak, mogu biti kažnjeni od 25.000 do 150.000 dinara ili kaznom zatvora do 30 dana.
